Heb je ooit wel eens om een glaasje water verlegen gezeten tijdens een speech of presentatie omdat je mond ineens in schuurpapier veranderde? Nou.. Ik wel! Al die mensen die je aankijken en verwachten dat je iets interessant of grappigs te melden hebt, je hartslag en stresshormonen gaan door het plafond en je hoopt dat je de tekst niet vergeet. Je haalt diep adem, neemt een slokje water (als het er is!) en naderhand ga je waarschijnlijk tevreden naar huis met een gevoel van ‘zo dat heb ik toch weer gedaan’.
Zo’n moment is voor vrijwel iedereen ontzettend spannend, een vorm van stress zowel mentaal als fysiek. Heel kortdurend, maar heel intens. Wij moderne mensen hebben natuurlijk veel meer vormen van stress, denk aan haasten om op tijd op je werk te komen, op tijd eten op tafel zetten, tijd vinden om voor een ziek familie lid te zorgen, dat belangrijke project op tijd afronden en ik kan nog 1001 dingen verzinnen.
Deze vormen van stress zijn gelukkig niet altijd zo intens als de spanning die je ervaart wanneer je een speech geeft, maar ze houden wel veel langer aan, het is zogenaamde chronische stress.
Een situatie die je stress geeft wordt een probleem wanneer je er op korte termijn geen verandering in aan kunt brengen of invloed op hebt. Stel dat je baan op de tocht staat, daar kun je meestal niet heel veel aan doen en de frustratie en onmacht die mensen voelen is een bron van stress.
Stress en speeksel
Met het toevloeien van speeksel begint de spijsvertering eigenlijk al. Wanneer je iets lekkers ruikt of ziet waar je trek in hebt ontstaat er spontaan een toevloed van speeksel en je slikt het weg. Dat is een normale reactie als je iets gaat eten, maar als je stress ervaart is er minder toevloed van speeksel dan normaal.
Je kauwt het eten dan wat moeilijk weg en veel mensen gaan er dan meer bij drinken om de droogte op te lossen. Als we stress hebben zijn we meestal gehaast en gunnen onszelf weinig tijd om te eten, dus hap slik weg en door..
Het eten wordt dus minder goed verkleind door kauwen, je maag en darmen worden dan belast met te grote brokstukken voedsel.
In het speeksel zitten ook enzymen, deze stofjes zijn een soort scharen die voedselbrokjes nog verder verkleinen tot zulke kleine deeltjes dat ze door de darmwand heen kunnen om in de bloedbaan opgenomen te worden. Het uiteindelijke doel van al het werk dat je maag en darmen verzetten, is natuurlijk het opnemen van die kostbare voedingsstoffen, brandstoffen en bouwstoffen.
Wanneer je dus minder speeksel hebt, heb je ook minder enzymen en staat de allereerste stap van de spijsvetering al onder druk.
Stress en maagzuur
Wanneer we de voeding doorslikken komt het via de slokdarm in de maag, die zou je kunnen voorstellen als een wasmachine. De deur, of in het geval van de maag 2 deuren, gaan dicht. Er komt wasmiddel, in het geval van de maag maagzuur bij en het wasprogramma kan beginnen. De brokjes voeding en de enzymen en het speeksel uit de mond krijgen nu gezelschap van een hele plens maagzuur en nog meer enzymen, in het geval van de maag zijn dat de proteasen.
Die laatste is een soort super-schaar om eiwitten kleiner te knippen. Het maagzuur is erg belangrijk om bacteriën te doden. Alles wat we eten is min of meer besmet met bacteriën, tenzij je je maaltijd graag dood kookt, maar de meeste mensen vinden dat niet zo lekker. Dat er bacteriën op zitten geeft op zich niets, want het maagzuur is zo ontzettend zuur dat die bacteriën zo’n zuurbad bijna niet kunnen overleven. De meeste zullen dus gelukkig al snel het loodje leggen.
Nu hadden we al gezien dat de mond minder speeksel aanmaakt onder stress, maar dat geldt ook voor de maagzuuraanmaak van de maag. De maag streeft naar een hele lage zuurgraad in de maag, zodat het zeker is dat alle ongenode gasten zijn opgeruimd, maar als de maag dit niet voor elkaar krijgt blijven die brokjes voeding gewoon wat langer in de maag in een poging het toch zuur genoeg te krijgen.
Zowel bij de ingang als de uitgang van de maag bevindt zich een soort afsluitklepjes. In een poging om die brokjes voeding toch zuur genoeg te krijgen blijft het dus langer in de maag, dit kan overdruk veroorzaken en bij sommige mensen gaat het bovenste klepje dan open en loopt de toch behoorlijk zure maaginhoud de slokdarm in en dat voelt op zijn zachts gezegd niet zo prettig.
In de praktijk zie ik bij veel mensen juist een maagzuur tekort in plaats van een teveel, het slikken van maagzuur remmers is dan geen logische keuze. Na onderzoek kan blijken dat iemand meer gebaat is bij ondersteuning van de verzuring en dat scheelt weer een maagzuur remmer die bij velen op de lange termijn een tekort aan vitamine B12 en magnesium met zich meebrengt. Maar dat even terzijde.
Stress en spijsverteren
Goed, de maag zal uiteindelijk altijd de spijsbrij (die bestaat uit fijngekauwde voeding, maagzuur, speeksel en enzymen) doorlaten naar de darm. De darm heeft niet zo’n dikke slijmlaag als de maag en is daardoor minder goed bestand tegen zuren. Daarom heeft het lichaam een oplossing om de spijsbrij minder zuur te maken zodat de darm er niet door beschadigd kan worden.
In het eerste deel van de dunne darm zit een klein kringspiertje, de sfincter van Oddi en die laat drie belangrijke stoffen door als er spijsbrij in de dunne darm terecht komt.
De alvleesklier maakt een heleboel enzymen ofwel ‘scharen’ in allerlei soorten en maten en daarnaast natriumbicarbonaat (jawel, ook wel bekend als bakzout) om de spijsbrij minder zuur te maken, deze 2 belangrijke stoffen komen via de sfincter van Oddi in de darm terecht. De lever maakt gal om vet af te breken en gal werkt een beetje zoals afwasmiddel op een vet bord, het maakt het vet heel erg klein. Hoe kleiner de vetdeeltjes , des te makkelijker kunnen de enzymen dit nog verder verkleinen. Ook het gal komt via de sfincter van Oddi in de dunne darm terecht.
Wanneer we stress hebben verkrampen we vaak, heel veel mensen krijgen last van hun schouders en nek en soms zelf van hun beenspieren. Door de stress hebben we een hogere behoefte aan magnesium, een mineraal dat o.a. helpt bij het ontspannen van spieren. Maar ook bij het ontspannen van de sfincter van Oddi, dat belangrijke kringspiertje dat die 3 stoffen bij de spijsbrij terecht moet laten komen voor een goede vertering.
Als dat kringspiertje niet helemaal open gaat dan krijgen we minder enzymen, natriumbicarbonaat en gal bij de spijsbrij en verloopt de vertering dus minder goed.
Heel veel mensen krijgen daar last van, het eten ligt zwaar op de maag en wil niet zakken. De buik blaast op ‘alsof ik zwanger ben’ en er ontstaat veel gasvorming.
Op zichzelf allemaal al vervelend genoeg, maar dit alles zorgt ervoor dat er minder voedingsstoffen worden opgenomen en er dus allerlei klachten kunnen ontstaan, waarbij vermoeidheid vaak voorop staat. Op de langere termijn geeft dit dan vaak darmflora en darmslijmvlies verstoring en irritatie, maar daar kom ik in een volgende blog op terug.
Verbeteren van de spijsvertering
Wat kun je nu doen om dit beter te laten verlopen?
Wanneer we stress hebben.. dat hebben we zelf niet altijd gelijk door, dan is ons lichaam in de zogenaamde ‘fight of flight’ modus, het is klaar om te vechten of te vluchten. Dat brengt een lichamelijke reactie met zich mee, waarbij er o.a. meer bloed naar de armen en benen stroomt zodat je kan gaan vechten of vluchten.
Het lichaam is dus helemaal gericht op actie, terwijl spijs verteren niet hoog op de agenda staat. Spijs verteren hoort bij een rustige modus, de ‘rest and digest’ modus. Het lichaam zal dan veel bloed naar de darmen en maag laten stromen, alle energie gaat nu naar het aanmaken van enzymen, speeksel, maagzuur en gal. Dat kan als het rustig is prima. Maar als we moeten vluchten of vechten is dat niet de eerste prioriteit natuurlijk.
Dit is een erfenis van onze verre voorouders en die hadden veel baat bij deze reacties van het lichaam, het heeft ervoor gezorgd dat zij konden overleven en hun genen hebben doorgegeven. Maar we leven nu in een andere tijd, waarbij we voortdurend prikkels krijgen die ons lichaam interpreteert als gevaar, denk aan nieuwsberichten, prikkels van sociale media, vervelende collega’s, zorgen over je hypotheek, je familie of gezondheid. Allemaal dingen die ons lichaam als potentieel gevaar inschat en daarop reageert.
Even een momentje..
Een oplossing kan zijn om te oefenen met het overschakelen van die overprikkelde modus naar een ‘rest and digest’ modus. Dat kun je doen door een korte ontspanningsoefening voor het eten van 1 tot 3 minuten. Daarom is die aloude traditie van bidden voor het eten misschien nog niet zo’n gek idee, maar als dat niet bij je levensovertuiging past is een ontspanningsoefening net zo effectief.
Om in de ‘rest and digest’ modus te komen kun je voor het eten alle afleiding als tv en telefoon stil zetten, stevig gaan zitten op je stoel, je voeten plat op de grond zetten en 1-3 x rustig en diep ademhalen waarbij je de achterkant van je keel ontspant. Wees je gewaar van waar je nu zit en wat je gaat doen, breng je aandacht naar je lichaam. Voel of je honger hebt, dat je adem stroomt en dat je op je stoel zit. Dat haalt je even uit je hoofd en malende gedachtes en kan ervoor zorgen dat je lichaam straks beter kan spijs verteren.
Kauwen
Een open deur wellicht, maar goed kauwen is een tweede punt van aandacht. Neem de tijd om te eten en ervan te genieten, want dan komt er meer speeksel en enzymenvloed op gang. Je maakt het de rest van het spijsverteringskanaal makkelijker als je de eerste stap goed uitvoert en daar heb je nog bewust invloed op.
De aanmaak van maagzuur kan verbeteren door het ontspannen voor een maaltijd. Zo ook de ontspanning van de sfincter van Oddi. In de praktijk adviseer ik meestal ook om gedurende een maand magnesium te gebruiken voor het slapen gaan, zodat het lichaam meer tot rust komt gedurende de nacht en de magnesium ook kan ondersteunen bij het ontspannen van de sfincter van Oddi, ten slotte ook een spiertje.
Voedingsstoffen
Magnesium zit ook in voeding, maar de hoeveelheden schieten bij spijsverteringsklachten vaak tekort. Natuurlijk is het wel goed om erop te letten dat je via de voeding normaal gesproken altijd voldoende voedingsstoffen als magnesium binnen krijgt, je vindt magnesium met name in vis, groene groente, peulvruchten, noten, zeewier, citrusfruit en volkoren producten.
Met de ontspanning van de sfincter van Oddi stromen gal, enzymen en natriumbicarbonaat er makkelijker uit en dat zorgt voor een veel betere spijsvertering. Maar soms maken de alvleesklier en lever ook onvoldoende gal, enzymen en natriumbicarbonaat aan, de productie schiet dan wat tekort.
Organen gaan soms ook minder goed functioneren door een reeds ontstaan tekort aan belangrijke voedingsstoffen door langdurige slechte spijsvertering.
Zink is voor de alvleesklier functie van groot belang, zink is van nature rijkelijk aanwezig in schaal en schelpdieren, met name oesters bevatten uitzonderlijk veel zink. De meeste mensen eten niet wekelijks een portie oesters. Het kan zinvol zijn om eens per week een portie oesters te eten of zink tijdelijk te suppleren totdat de spijsvertering beter verloopt.
Choline is een stofje dat van belang is voor de leverfunctie en voor diverse andere functies in het maagdarmstelsel. Eieren zijn van nature erg rijk aan choline en bij spijsverteringsproblemen kan het raadzaam zijn een paar weken 2-4 eitjes per dag te gebruiken of choline als supplement in te zetten als je geen eieren wil of mag eten.
Als laatste kun je de algehele spijsvertering natuurlijk ondersteunen met een spijsverteringcomplex bestaande uit allerlei enzymen die helpen om de spijsbrij te verkleinen en beter opneembaar te maken.
Dus samengevat is vooral ontspannen voor de maaltijd en liefst ook daarbuiten natuurlijk van groot belang. Is het raadzaam om de tijd te nemen om te kauwen, kun je aandacht hebben voor magnesium, zink en choline via de voeding of via een supplement. En zou je tijdelijk een extra steuntje kunnen inzetten in de vorm van het MSR Complex.
Natuurlijk kunnen er ook vele andere oorzaken zijn waarom mensen vermoeid zijn, een opgeblazen buik hebben of winderig zijn. In de praktijk kunnen we daar uitgebreid onderzoek naar doen en gerichte therapie en adviezen inzetten. Dus mocht je meer willen weten maak gerust een intake afspraak of breng het ter sprake tijdens ons volgende consult.
Hartelijke groet,
Gesina
Bronnen:
